ساز چگور از جمله ساز های اصیل سنتی است که در اکثر لغت نامه ها معنای لغوی آن نشان دهنده خواستگاه آن است . برای معرفی ساز چگور در فرهنگ معین گفته شده :(چُ) [ تر. ] (اِ.) نوعی ساز سیمی ساده که بین روستاییان و ترکان و ترکمانان رواج دارد و نوازنده آن را «عاشق » می نامند.
ساز چگور یا چوگور در دسته بندی سازهای زهی مقید از رده قورپوز است . این ساز از یک قطعه چوب مجوف به شکل عودی کوچک است و پنج وتر دارد . چگور در نواحی مختلف ساختار و انواع مختلفی دارد . مثلا چگوری که توسط عاشیقها ( نوازندگان آذری ) در آذربایجان نواخته می شود ، سازی به شکل باغلاما است و قپوز نامیده می شود . نوع دیگر چگور در ایران در مناطق آذری نشین همدان نواخته می شود.
ساختار ساز چگور
ساختار ساز چوگور از یک کاسه طنینی به شکل گلابی و دسته ای مثل دسته ساز تنبور تشکیل شده است . کاسه چگور از سه تار بزرگتر است . این ساز بیشتر در مناطق آذری زبان ایران رایج بوده و نواخته می شود . ساختار این ساز در آذربایجان نه سیمه و بزرگتر از تنبور و دوتار است .
ساختار چگور در نواحی مختلف تفاوت هایی دارد . نوعی از آن که در بین آذری زبانهای بخش آذربایجان ایران متداول است و توسط عاشیقها مورد استفاده قرار می گیرد قپوز نام داشته و شبیه ساز باغلاما است . نوعی دیگر از چگور که در همدان رایج است از نظر فواصل و تعداد پرده ها و کوک سیم ها با مدل های آذربایجانی و ترکیه ای این ساز و سازهای مشابه آن تفاوت دارد .
پرده بندی ساز چگور در همدان
ساز چوگور معمولا یازه تا سیزده پرده دارد . نوازندگان حرفه ای این ساز گاها چندین پرده با نواری باریک از جنس حصیر یا نخ پلاستیکی بر روی صفحه آن تعبیه می کنند . تمامی پرده های چگور یا اصلی و یا نیم پرده هستند به جز پرده اول که کرن یا ربع پرده است .
در نواختن مقام ها و نغمه های ترکی معمولا از پرده های اول ، سوم، پنجم، هفتم ، هشتم و دهم استفاده می شود . نوازندگان چوگور برای اجرای بعضی از مقام ها با انگشت شصت بر شش سیم بالا پرده گیری می کنند . به طور معمول نوازندگان آذربایجان ( عاشیقها ) و ترکیه ( اوزان ها ) در استفاده از سیم های چهارم به بعد مهارت بیشتری دارند .
تفاوت ساز چگور با سازهای زهی دیگر
تفاوت ساز چگور با دیگر سازهای زهی مشابه اش از جمله دیوان ، باغلاما، تامبورا در فاصله و تعداد پرده ها و کوک سیم های آن است . همچنین نواختن این ساز اصیل در مناطق مختلف با سبک های متنوع و بسته به سطح مهارت نوازنده متفاوت است . به طور مثال چگور نوازان در اجرای برخی از مقام ها با انگشت شست بر شش سیم بالا ( سیم های اخوان ) پرده گیری می کنند . عاشیهای ماهر مناطق آذربایجان مهارت خود را در استفاده از سیم های چهارم به بعد به رخ می کشند .
نواختن سرانگشت سوم یا چهارم دست راست بر صفحه این ساز اصیل از تکنیک های رایج در بین نوازندگان خانواده سازهای باغلاما در ترکیه است . این نوازندگان سبک خاصی در پرده گیری به شکل نزولی دست چپ بر دسته ساز دارند .نوازنده در این سبک با انگشت سوم بر پرده la کرن پس از پرده la وsol بمل پس از پرده sol اشاره می‌کند این فن در نواختن کمانچه محلی نیز مرسوم است .
