موسیقی کودک (اُرف)

پیرامون موسیقی کودک و نوجوان

کودکان عاشق موسیقی هستند و آن را با تمام وجود احساس می­کنند. شاید بارها و بارها با بچه­هایی مواجه شده­اید که هنگام بازی یا نقاشی در حال خواندن آواز هستند. همه­ی بچه­ها در برابر صدای موسیقی عکس­العمل نشان می­دهند و حتی به حرکات موزون می­پردازند. بچه­ها گاهی خود را به جای فرشتگان، زمانی به صورت پرندگان و یا فیل­های قوی هیکل تصور کرده و با آهنگ موسیقی می­رقصند، راه می­روند و یا فقط آن را گوش می­کنند. زیرا موسیقی زیباست و کودکان از آن لذت می­برند. چهره­ی جذاب و مجذوب کودکان در هنگام شنیدن یک قطعه­ی موسیقی که توسط نوازنده­ای نواخته می­شود، یک صحنه­ی تماشایی است. کودکان دوستدار سرودهای دسته جمعی هستند. گاه­گاهی نیز آهنگ­ها یا اشعاری آهنگین را برای دوستان یا بزرگترها می­خوانند. کودکان برای نشان دادن احساس درونی خود احتیاج به فرصت مناسب دارند. برخی از تحقیقات نشان دهنده آن است که ظرفیت موسیقیایی کودکان در سنین 2 تا 8 سال تحول بیشتری پیدا می­کند. البته این بدان معنا نیست که کودکان بعد از این سنین نمی­توانند موسیقی را فراگیرند، بلکه عشق به موسیقی، توانایی اجرا و موفقیت در یادگیری آن را در هر سنی امکان پذیر می­سازد.

اما نکته قابل توجه این است که درک موسیقی در کودکان واجد مراحلی است و دانستن آن می­تواند به مربیان و والدین در زمان شروع آموزش و چگونگی آن کمک کند. همزمان با تحول روانی و حرکتی کودکان، هرکودک باید مراحل تحول موسیقیایی خود را طی کند. گرچه توالی مراحل در کودکان به یک شکل صورت می­گیرد اما سنین دستیابی کودکان به هریک از آنها­ ـ با توجه به تفاوت­های فردی ـ می­تواند متفاوت باشد.

مراحل تحول موسیقیایی در کودکان:

2 سالگی: کودک با بدن خود به موسیقی واکنش نشان می­دهد و غالباً این پاسخ­ها با تاب خوردن، بالا و پائین پریدن همراه است. می­تواند ترانه­های کوتاه و ساده را یاد بگیرد. به شکل فزاینده­ای توانایی دنبال کردن جهت­ها را در ترانه­ها دارد. با اشتیاق به ترانه­های مورد علاقه­اش واکنش نشان می­دهد و معمولاً از بزرگسالان می­خواهد که آن ترانه­ها را بازپخش کنند. ممکن است بخشی از ترانه­ها را، البته بدون رعایت کردن زیر و بمی بخواند، اما به ندرت می­تواند ترانه­ها را به طور گروهی بخواند. از شنیدن صدای موزون برخاسته از وسایل خانگی و آلات موسیقی لذت می­برد و توانایی تشخیص صداهای گوناگون را دارد.

3 سالگی: توانایی ریتمیک بیشتری را دارد. توانایی تشخیص و خواندن بخش­هایی از ترانه­های آشنا را دارد اگرچه، زیر و بمی آن را رعایت نمی­کند. ترانه­های خود را می­سازد. می­تواند با موسیقی راه برود، بدود و بپرد. از نمایش ترانه ­ها لذت می­برد.

4 سالگی: می­تواند مفاهیم پایه موسیقی نظیر سرعت، شدت، زیر و بمی را درک کند. افزایش قابل توجهی در دامنه­ی گفتاری و توانمندی ریتمیک در آنها مشاهده می­شود. بخش­های جدیدی را به ترانه­ها اضافه و خلق می­کند. از ترانه­های پیچیده­تر لذت می­برد. ترانه­های بامزه و سرگرم کننده را بسیار دوست می­دارد. گرایش به شنیدن فعال دارد. از فعالیت­هایی نظیر خواندن، حرکت کردن، بازی با انگشتان و همراهی با موسیقی با کمک آلات موسیقی مسرور می­شود.

5 تا 6 سالگی: می­تواند ملودی آشنا را باز پدید بیآورد. با ضرب آهنگ موسیقی حرکات موزون انجام می­دهد. از خواندن و حرکت­های گروهی لذت می­برد. علاقه به آوازهایی دارد که در آن می­خواند و پاسخ می­دهد. به موسیقی خاصی علاقه­مند است. می­تواند دو حرکت مثل: رِژه رفتن و دست زدن را به طور همزمان انجام دهد.

7 تا 8 سالگی: می­تواند متن اشعار و ترانه­ ها را بخواند. رقص­های ساده محلی را اجرا کند. از دو­نوازی با دوستانش لذت می­برد. ممکن است تمایل به کلاس­های رقص یا ساز نشان دهد. می­تواند حرکت­های خود را با ضرب­های موسیقی هماهنگ کند. می­تواند دو یا چند صدا را با هم مقایسه کند.

برخی از نکات، اهداف و فواید آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان نیز عبارتند از:

ـ تقویت حس همکاری در کار گروهی که باعث می­شود رفتار آن­ها در زندگی اجتماعی جهتی مثبت بگیرد.

ـ تقویت خوب شنیدن و زبان گفتاری در بچه­ها.

ـ تأثیر مثبت بر روی کودکانی که دارای لکنت زبان، افسردگی، گوشه­گیری، پرخاشگری، بیش فعالی، عدم اعتماد به نفس و حتی دارای درک ضعیف از علم ریاضیات هستند.

ـ شکوفا شدن قوّه­ی خلاقیت کودکان.

ـ افزایش علاقه­مندی به مهر و نوازش دیگران و توانایی در پذیرش محبت و ابراز آن به دیگران و کاستن از انزوا.

ـ افزایش توانایی مشارکت در استفاده از ابزار و وسایل، همچنین بازی و سرگرمی­ها.

ـ توانایی انتخاب کردن و بروز عکس­العمل طبیعی.

ـ شناخت توانایی کودکان در موسیقی و هدفمند شدن کودکان و ایجاد حس علاقه به موسیقی به گونه­ای که درصد کمی از آن­ها پس از شروع ساز تخصصی مایل به ترک تحصیل کلاس­های موسیقی هستند.

ـ درک قوی­تر از موسیقی توسط کودک و پایه­گذاری اصول اصلی و زیربنایی علم موسیقی که باعث می­شود بچه­ها در کلاس­های تخصصی مشکلات کمتری داشته باشند.

ـ اجرای قطعات موسیقی به صورت گروهی و تقویت حس نوازندگی و در نتیجه تقویت حس همکاری و انجام وظیفه­ی محوله.

ـ آشنا شدن کودکان و نوجوانان با سازهای ملی و جهانی تا با توجه به علاقه و با نظر مربی اقدام به انتخاب ساز تخصصی نمایند.

پس می­توان نتیجه گرفت که آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان آمیخته­ای از اصول روان­شناسی، علم موسیقی، علم آموزش و پرورش و ده­ها پارامتر دیگر است.

موسیقی کودک و نوجوان:

آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان مرهون توجه و تلاش بزرگانی همچون: کارل اُرف (1982ـ 1895م)، ماریا مونته سوری (۱۹۵۲ ـ۱۸۷۰م)، ژاک دالکروز امیل (1950 ـ 1865م)، ادگار ویلمز، زولتان کودای (1967 ـ 1882م)، شی­نی­چی سوزوکی (1998 ـ 1898م) و بسیاری دیگر بوده است که بطور حتم هرکدام از آنها به جنبه­هایی از آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان توجه داشته­اند که پرداختن به روش­های آنها در این مختصر نمی­گنجد. اما، موسیقی کودکان و نوجوانان بیشتر از همه با نام «کارل اُرف»­، آهنگساز معاصر آلمانی و خالق اُپرای معروف «کارمینا بورانا» (1938م) عجین گشته است. شاید بتوان گفت روش اُرف از بهترین و کارآمدترین روش­های آموزشی در زمینه­ی تعلیم مبانی موسیقی به کودکان و نوجوانان است و هم­اکنون در بسیاری از کشورهای جهان تدریس می­شود.

نباید فراموش کرد که هدف از آموزش موسیقی به روش اُرف ـ یا هر روش دیگر ـ به کودکان، تربیت موسیقیدان و نوازنده­ی حرفه­ای نیست. گرچه این نوع آموزش ابتدایی می­تواند انگیزه­ی فراگیری موسیقی را به صورت جدی­تر در کودکان و نوجوانان به وجود آورد و راه­گشای پرورش موسیقی­دانان قابلی باشد، اما آنچه در این مقطع در درجه اول اهمّیت قرار دارد، آموزش عمومی آن و آشنایی همه­ی کودکان از با استعدادترین تا کم استعدادترین آن­ها با دنیای موسیقی است. برای آشنایی کودکان با موسیقی علاوه بر مبانی نظری که به طرز خاص برای آنها مطرح می­گردد، جهت اجرای موسیقی از سازهایی ساده نظیر­ « فلوت ریکوردر» و انواع سازهای «­ بِلز»، « زیلافون» و « ­متالافون» استفاده می­شود.

گروه های سنی در آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان و طول دوره آموزش:

در آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان باید آنها را با توجه به گروه سنی تقسیم و کلاس­ها را با توجه به مقطع سنی آن­ها تشکیل داد.

• گروه سنی « الف » شامل مقطع سنی 5 و 6 سال (پیش­دبستان).
• گروه سنی « ب » شامل مقطع سنی 7، 8 و 9 سال (کلاس اول، دوم و سوم)
• گروه سنی « ج » شامل مقطع سنی 10 تا 12 سال (کلاس چهارم، پنجم و ششم)
• گروه سنی « د » شامل مقطع سنی 13 تا 15 سال ( هفتم و هشتم )

مدت دوره­ی آموزشی با توجه به گروه­های سنی بالا متفاوت است. برای مثال گروه سنی « الف» در حدود 15 ماه و گروه سنی « د» به مدت 6 تا 9 ماه آموزش می­بینند که البته این مدت با توجه به معدل هوشی کلاس ممکن است کمی متغیر باشد.

آموزش موسیقی به کودکان زیر 5 سال:

 

آموزش موسیقی به صورت مستقیم به کودکان زیر 5 سال توصیه نمی­شود و باید مربی از آموزش مستقیم به کودکان بپرهیزد و در صورتی که بخواهد آموزشیاعمال کند، باید به صورت غیرمستقیم باشد. در آموزش غیر مستقیم هدف، وسعت پیدا می­کند و مفاهیم، متعدد و گوناگون می­شوند. هرکودکی هرچقدر که بخواهد و بتواند، کشف می­کند و یاد می­گیرد. محدوده­ای برای او تعیین نمی­شود. کودک در فعالیت­ها بیشتر آزادی دارد. آموزش برایش جنبه بازی و سرگرمی پیدا می­کند. می­تواند­ خود برنامه­اش را تنظیم کند و پرسش­های گوناگون در زمینه آنچه فهمیده و کشف کرده است مطرح کند. ارزشیابی از دانسته­های او نیز غیر مستقیم انجام می­شود. به طور کلی آموزش غیر­مستقیم با روحیه جستجوگر و کنجکاو و فعال کردن سازگار­ تر است و کودک را به شوق و ذوق بیشتری برای اکتشاف و یادگیری برمی­انگیزد. با رشد بدنی او نیز مناسب­تر است، زیرا از نشستن بیش از اندازه او جلوگیری می­کند و او را به حرکت و فعالیت وا می­دارد. با یاد گرفتن به معنای واقعی نیز هماهنگی بیشتر دارد. چه تنها توانایی درک و علاقه­مندی کودک سبب می­شود که میزان یادگیری او گسترش یابد. قصه بهترین راه آموزش غیرمستقیم مهارت­های اجتماعی به کودکان است. لذا آموزش مستقیم مفاهیم این کتاب برای کودکان زیر 5 سال توصیه نمی­شود.

در پایان، لازم به یادآوری است که در هنگام انتخاب مراکز آموزشی و مربی دقت لازم را مبذول داشته و پس از تحقیق نسبت به ثبت­نام فرزندان خود در این­گونه کلاس­ها اقدام نمایید، زیرا عدم صلاحیت مربی و عدم آشنایی وی با روش­های آموزش موسیقی به کودکان و نوجوانان، اصول روان­شناسی و آموزش و پرورش لطمات جبران­ناپذیری بر روح و روان کودک و نوجوان خواهد گذاشت و چه بسا کودک و نوجوان نه تنها با دنیای موسیقی اُنس نگیرد، بلکه خاطره­ی تلخی از آن تا آخر عمر در ذهنش حک گردد.

 

موسیقی کودکان و نوجوانان در بسته نگار:

موسیقی کودکان و نوجوانان ( ارف ) بسته نگار فعال ترین و معتبرترین مرکز آموزشی در این زمینه در استان اصفهان است و همواره بیش از 550 نفر کودک 5 تا 12 ساله از این دوره ها فارغ التحصیل می گردند که به طور حتم ثروت آموزشگاه محسوب می شوند.این کودکان پس از تکمیل دوره موسیقی کودکان و نوجوانان در رشته های تخصصی موسیقی مشغول به تحصیل می شوند.
در سال 1384 بزرگترین گروه موسیقی کودک و نوجوان استان اصفهان با 60 نفر از کودکان 6 تا 12 سال بسته نگار بر روی صحنه تالار رودکی اصفهان به اجرای برنامه پرداختند و قطعاتی را به سرپرستی مربیان موسیقی کودک و نوجوان بسته نگار به روی صحنه بردند. همچنین در سال 1388 این ارکستر 100 نفره به اجرای برنامه به مدت 4 شب پرداختند که با استقبال بی نظیر هنرمندان و هنردوستان اصفهانی مواجه گشت.