شکل خارجی ساز گورگه شبیه به سطل یا گلدان و از جنس فلز است. روی آن را پوست کشیده اند و در نوع شهری شده ساز آن را بر روی سه پایه هایی محکم کرده اند. ته «گلدان» بسته است.
گورگه را با دو چوب می نوازند. این ساز اگر چه سازی محلی است اما اساساً فاقد شهرتی مانند«دهل» است.
تاریخچه ساز گورگه
گورگه. [ گ َ وُ گ َ / گ ِ ] ( مغولی ، اِ ) گبرگه. این کلمه بر وزن فسرده تلفظ می شود. در سنوات اخیر خاصه در تهران به جای میل زورخانه مصطلح شده ، درصورتی که گورگه گرفتن نوعی از میل گرفتن است و آن موقعی است که ورزشکار حرکات خود را به نهایت سرعت می رساند و میلها را به اصطلاح سرمچ می گیرد و مرشد هم آهنگ مخصوص برای این حرکت می نوازد و آن آهنگ را از قدیم گورگه گفته اند.
کلمه گورگه از لغات مغولی است که در فارسی باقی مانده و نام نوعی از طبل یا نقاره است که در جنگهای قدیم با آهنگ معینی می نواخته اند. ( از تاریخ ورزش باستانی ایران تألیف پرتو بیضائی صص 53 – 54 ). رجوع به گبرگه شود.
نحوه ساخت ساز گورگه
برای سوارکردن پوست روی کاسههای ساز گورگه در کنارههای آن سوراخهایی ایجاد میکنند و سپس زهی را که با روده گاو ساخته شده از سوراخها عبور میدهند و به این وسیله پوست را محکم به بدنه متصل میکنند.
قطر دهانه کاسه بزرگتر ۲۲ و کاسه کوچکتر ۱۶ سانتیمتر و ارتفاع آنها ۲۵ تا ۲۷ سانتیمتر است.
ضخامت بدنه کاسهها بین یک تا یک و نیم سانتیمتر است که معمولا کاسه بزرگتر به خاطر ایجاد صدای بمتر، ضخیمتر ساخته میشود. کاسه بزرگ صدای بم و کاسه کوچک صدای زیر دارد.
ساز گورگه به وسیله مضرابهای ساخته شده از چوب نواخته میشود. در گویش مازندرانی به این چوبها «کوتنا» میگویند.
این مضرابها در اندازههای بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر ساخته میشوند. معمولا چوب کاسه بزرگتر را حدود ۲ سانتیمتر بلندتر میسازند چون قطر کاسه ایجاب میکند که چوب به مرکز پوست برخورد کند. این چوبها از شاخههای درخت ازگیل وحشی ساخته میشود.
ساز گورگه معمولا با سازهای سرنا، لَلهوا و قرنه که وسعت صدایی بالایی دارند، همنوازی میکند.
