ساز شورانگیز نامی آشنا برای نوازندگان سازهای ابداعی موسیقی سنتی است. اگر شما هم به موسیقی سنتی علاقه مند باشید احتمالا نام ساز شورانگیز به گوشتان خورده است. در اصل شورانگیز سازی سنتی با ظاهری شبیه به سه تار یا تنبور است، که کمتر کسی آن را می شناسد در این مقاله قصد داریم به توصیف این ساز بپردازیم و کمی شما را با صدا و طنین این ساز آشنا کنیم.
ساز شورانگیز چیست؟
شورانگیز سازی زهی مضرابی و تلفیقی از سهتار، تار و تنبور است که سالها پیش برای اولین بار به پیشنهاد علی تجویدی و توسط ابراهیم قنبری مهر ساخته شده بود. شورانگیز یک تکنیک از ابداعات ابراهیم قنبری مهر در تولید سازهای زهی میباشد. اصل ترکیب پوست و چوب در قسمتی از صفحه روی (منطقهٔ خرک) پایه این تکنیک میباشد. مشخصهٔ اصلی صدای این ساز حجم زیادتر و پر طنین تر در مقایسه با سازهای مشابه هم خانواده آن میباشد. پوست مورد استفاده در انواع شورانگیز نسبتاً ضخیم میباشد و در مقابل رطوبت حساسیت کمتری نسبت به پوست تار دارد.
نحوه ی ابداع ساز شورانگیز
شورانگیز هم مانند سه تار سازی زهی مضرابی است که جزء سازهای جدید شناخته می شود. این ساز اولین بار به سفارش علی تجویدی توسط ابراهیم قنبری مهر ساخته شد و حسین علیزاده آن را ابداع نمود. در ادامه به صورت کامل این ساز را خواهید شناخت.
نواختن ساز شورانگیز
نحوه ی نواختن ساز شور انگیز شبیه به نواختن ساز سه تار می باشد اما از تظر آوایی و خصوصیات صوتی با ساز تار، سه تار و تنبور تفاوت هایی دارد.
صوت و صدایی که در اثر نواختن از شور انگیز حاصل می شود، در واقع به دلیل طراحی کاسه آن می باشد که از ساز تنبور الهام گرفته شده است. بدین صورت که علاوه بر چوب از پوست در ساخت آن استفاده می شود. در نتیجه صدایی دلنواز را به همراه خواهد داشت.
تفاوت ساز سه تار و شورانگیز
سه تار و شورانگیز هر دو در دسته سازهای زهی مضرابی قرار میگیرند و تولید صدا در آنها توسط ضربه مضراب بر سیم انجام میشود.
آثار سفالی کشف شده در شوش نشان میدهد که قدمت ساز سه تار به دو هزارسال پیش از میلاد باز میگردد و قدیمیترین نمونههای این ساز مربوط به قرن یازدهم هجری است. این در حالی است که ساز شورانگیز در دسته سازهای جدید قرار گرفته و توسط حسین علیزاده ساخته شده است. شورانگیز در ابتدا به سفارش علی تجویدی، توسط ابراهیم قنبری مهر ساخته شد و سالها بعد حسین علیزاده موفق شد سازی به نام شورانگیز را ابداع کند.
اجزای ساز شورانگیز
کاسه ساز شورانگیز
کاسه ساز شورانگیز از چوب توت یا گردو ساخته می شود همان کاسه ساز تنبور است و طول آن حدود 36 سانتی متر می باشد؛ صفحه ی رویی شورانگیز از چوب توت ساخته شده و بر روی آن پوستی قرار می گیرد این پوست ضخیم است که سبب می شود طنین صوتی این ساز بیشتر شود همچنین این پوست در برابر رطوبت مقاوم خواهد بود.
صفحه رویی شورانگیز
صفحهی رویی سه تار از جنس چوب توت است و برای خروج بهتر صدا سوراخهایی روی صفحه ایجاد میکنند.
این در حالی است که در صفحهی رویی ساز شورانگیز علاوه بر چوب (چوب توت) از پوست هم استفاده میشود. پوست مورد استفاده در این ساز ضخیم و در برابر رطوبت مقاوم است. وجود پوست در صفحهی رویی باعث بیشتر شدن طنین صوتی ساز شورانگیز شده است.
دسته و تعداد پرده شورانگیز
دستهی سه تار و شورانگیز از جنس چوب گردو ساخته میشوند. سه تار دارای ۲۸ پرده از جنس رودهی حیوانات یا ابریشم روی دسته است و این در حالی است که ساز شورانگیز ۲۰ پرده دارد.
طول دسته سه تار از ۴۰ تا ۴۸ سانتی متر و شورانگیز از محل اتصال کاسه تا شیطانک حدود ۴۱ سانتیمتر (گاه کمی کمتر یا بیشتر) است. روی دسته هر دو ساز گاه با سنگ یا استخوان تزئیناتی به منظور محکمتر شدن دسته انجام میشود.
سرپنجه شورانگیز
در ابتدای دسته هر دو ساز محفظهای تو خالی و از جنس چوب وجود دارد که گوشیها در طرفین آن نصب میشوند.
گوشیهای ساز سه تار و شورانگیز
گوشیهای هر دو ساز به شکل میخهای سر پهن و از جنس چوب هستند که قسمت پهن آن برای کوک کردن و بیرون از سر پنجه و قسمت باریک آن درون سر پنجه قرار میگیرد. ساز سه تار دارای ۴ گوشی (به تعداد سیمهایش) و ساز شورانگیز دارای ۶ گوشی (به تعداد سیم هایش) است.
سیم گیر شورانگیز
برای نگه داشتن یک سر سیم ها، از سیم گیر در بخش پایینی کاسه هر دو ساز استفاده میشود. سیم گیر ساز سه تار و شورانگیز میتواند از جنس استخوان یا چوب باشد.
تفاوت صدای شورانگیز با سه تار
نحوه نواختن ساز شورانگیز همچون سه تار است با این تفاوت که آوای آن کمی بم تر و حجیم تر است و این از ویژگی های بارز ساز شورانگیز می باشد.
حوزه ی صدایی شورانگیز از نت موسیقی دو تا می به صورت کرن میباشد و از لحاظ طول ارتعاش نیز از تار و سه تار متفاوت است و طولانیتر از آنهاست.
این ساز به صورت اختصاصی تولید می شود و مانند دیگر سازهای هم خانواده اش (تار، سه تار، تنبور) آموزش داده می شود اگر علاقه مند به یادگیری این ساز هستید می توانید آن را آموزش ببینید.
