ساز بالابان یا بالامان (balaban یا balaman) سازی بادی دو زبانه با محفظه داخلی استوانه‌ای با طول 35 سانتی‌متر و هشت سوراخ انگشت‌گذاری و یک سوراخ برای انگشت شست است. بالابان، یکی از سازهای بادی کهن است که در همه نقاط آذربایجان نواخته می‌شود. این ساز در آذربایجان ایران و جمهوری آذربایجان نیز نواخته می شود. در ترکیه نیز این ساز نواخته می‌شود. ساز دودوک ارمنی بسیار شبیه بالابان است و فقط کمی متفاوت به نظر می‌رسد.
بالابان ممکن است از چوب توت یا سایر چوب‌های سخت همانند چوب گردو ساخته شود. قطر فضای داخلی ساز در حدود 1.5 سانتی‌متر است. زبانه دوبل از یک لوله تک نی با طول تقریبی شش سانتی‌متر ساخته شده است که در انتها تخت شده است. نوازنده در حین مکش هوا به داخل شش‌هایش از هوای ذخیره شده در گونه‌هایش برای ادامه نواختن بالابان استفاده می‌کند. این تکنیک چرخشی (دایره‌ای) عموماً در تمام سازهای با زبانه دوبل در خاور‌میانه استفاده می‌شود.
ساختار ساز بالابان (Balaban)
بالابان که گاهی اوقات به دلیل دهانه تخت و صدای نرم به نام بالابان یاستی (yasti) یا تخت نامیده می‌شود، متشکل از بدنه‌ای ساخته شده از چوب زردآلو، cane و barrow و پوشش است. بدنه دارای هشت سوراخ روی سطح، یکی در پشت بین سوراخ‌های اول و دوم (ژرده صدا) است. این ساز متشکل از یک میله (stem)، یک زبانه، یک تنظیم و یک کلاهک است.
میله بالابان که گودا نیز نامیده می‌شود یک لوله 280 تا 320 میلی‌متری است که عمدتاً از چوب زردآلو (گاهی اوقات فندق، گلابی، توت، شمشاد و غیره) ساخته شده است. فرایند حکاکی میله بالابان، بالابان چاکما نامیده می‌شود. انتهای بالایی میله (باش یا کوپ bash یا kup) یک شکل گرد دارد در حالیکه انتهای پائینی آن (آیاگ ayag) نوک تیز شده است. قطر فضای داخلی 10 میلی‌متر است. هشت سوراخ یا «تون‌ها» متشکل از یک «حفره صدا» (ساس پارداسی) روی آن و دیگری روی سمت زیرین در مقابل فضای مابین سوراخ‌های اول و دوم ساس پارداسی قرار گرفته‌اند. گاهی اوقات یک سوراخ اضافه به نام نیزام پاراداسی روی انتهای پائینی سطح زیرین ساخته شده تا از رنگ صدای مناسب آن اطمینان حاصل شود.
زبانه (قمیش، گارفی یا دیل) از تزککه در نواحی خشک رشد می‌کند، ساخته شده است و در انتهای بالایی آن وارد می‌شود. این زبانه مسطح شده و به شکل یک زبانه دوبل در می‌آید. این زبانه به یک تنظیم‌کننده (خارک، بوغازلیک، بایوندوروگ، اولاما، آکما) با طول 60 میلی‌متر و عرض 10 میلی‌متر از جنس بید یا شاخه انگور که در جهت طولی بریده شده است، ساخته می‌شود. سپس زبانه با یک تنظیم‌کننده روی یک طرف و لولای 7 تا 12 میلی‌متری در سمت دیگر متصل می‌شود. کلاهک (کاپک، آغیزلیگ، کیپ، باند و غیره) از بید، فندق، زغال‌اخته یا توت ساخته شده که روی زبانه قرار داده می‌شود تا از آسیب دیدن آن جلوگیری شود. این کلاهک به تنظیم‌کننده وصل می شود تا نواختن ساز برای نوازنده ساده‌تر شود.
ژانرهای ساز بالابان (Balaban)
در مواقع نادر همانند عروسی و مراسم تعطیل، نوازنده بالابان با یک پرکاشنیست همراه است. یک گروه موسیقی آذری سنتی از دو نوازنده بالابان و یک پرکاشنیست (که بالابانچیلار داستاسی) نامیده می‌شود، تشکیل می‌شوند. مجموعه کوتاهی از موسیقی مقامی آذربایجان که با بالابان نواخته شده، ساز بادی ملی روی صفحه طلایی وویجر به عنوان نماینده موسیقی جهانی در میان تعداد بسیاری از موفقیت‌های بشری ثبت شده است. همچنین این ساز در آوازهای روحانی و معنوی و موسیقی‌های مراسم ترحیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق نظر حسین گولو سارابسکی صیادان برای جلب توجه بلدرچین این ساز را می‌نواختند. انواع خاصی از بالابان نیز در موسیقی عاشیق (ashik) که موسیقی نوازندگان سیار آذربایجان است استفاده می‌شود.
قطعات نواخته شده توسط کمیل جلیلف (Kamil Jalilov) با بالابان روی صفحه طلایی سفینه‌ی فضایی وویجر ثبت شده و به فضاپیمای وویجر متصل شده‌اند بطوریکه نمایشی از موسیقی مقامی آذربایجان در میان موفقیت‌های فرهنگی متعدد بشری محسوب می‌شوند.
